KILAVUZ

︎

13 Haziran 2021
Yazan: İrem Çetinor

---

Sıfır atık ile ilk defa Ted Talks’ta Bea Johnson’ı dinlerken karşılaştım. Bundan yaklaşık 4 sene önceydi, yani vidyo yayınlandıktan iki sene sonra. Bir ailenin sıfır atık olacak şekilde yaşamasını hayal etmek bir yana, tek bir bireyin bile bu şekilde yaşamasının imkansız olduğuna dair hem bir şüphe hem de bir direnç oluşmuştu içimde. 

Hemen ardından da elinde 3 senelik atığını bir kavanoza sığdırabilen ve çöp ve atık ayrımını resmen ‘seksi’ hale getiren (ya da getirmek durumunda kalan diyelim) Lauren Singer isimli kadınla tanıştım. Sanırım pek çoğumuzun da sıfır atıkla tanışma serüveni aşağı yukarı böyle olmuştur.

Gelin sıfır atık kavramını biraz esnetip, bölüp, üzerine düşünelim. 

Öncelikle 6R denen başka bir kavramdan bahsetmek istiyorum aslında. 6 tane R harfi ile başlayan kural aslında bunlar, Rethink (Yeniden Düşün), Reuse (Yeniden Kullan), Reduce(Azalt), Refuse (Reddet), Repair (Tamir Et), Recycle (Geri Dönüştür) olmak üzere yaşayışımıza, tüketim alışkanlıklarımıza ve ürettiğimiz atıklara müdahalemize 6 farklı yaklaşım.

Genellikle atık çıkartmak için, bize ulaşan üretim zincirinin sadece sonuyla yani ürünlerle ilgili olmak ve sürekli bir şeyler satın almak gerekiyor, çoğunlukla da ihtiyacımız olmayan şeyler almaktan bahsediyorum. Bu yiyecek olur, kıyafet olur, bakım malzemesi olur, hangi kulvardan olursa olsun, kompulsif alışverişin doğrudan atık yarattığını söylemek mümkün. Hızlı ve içinde emek olmayan, ya da bilinç ve sabır taşımayan çoğu şey sürdürülemeyecek bir doğa düzenine tekabül ediyor diyebiliriz belki de. 

Birebir çöp olmasa bile, yaşamımızın sonunda geriye bırakacağımız obje sayısının arttığını düşünerek bile, ardımızda kalacak olan ‘atık’ları hayal edebiliriz. Ya da üretim zincirinde kullanılan enerjinin genel olarak hiç kullanılmayacak veya tüketicisi ile kavuşmayacak şekilde boşa üretilmesi başlı başına bir atık diyebiliriz. 

İngilizce’de çöp ‘trash’ anlamına gelirken atık ‘waste’ olarak tercüme ediliyor. ‘Wasteful living’ ise savurgan yaşam, ziyankar yaşam olarak dilimize çevrilebilir, ama aslında atık dolu yaşam demek, kelime kelime çevirecek olursak.  

Şimdi gelin atık dolu yaşamdan, atıksız bir yaşama doğru adım adım nasıl geçiş yapabiliriz ona bakalım. En kolay elimine edebileceğimiz şeylerden başlayarak yolculuğumuzu kolaylaştırabiliriz. Tek kullanımlık, bir kere kullanılan ve uzun ömrü olmayan (uzun ömürlüyse bile bir yandan kolayca geri dönüştürülebilmesi önemli!) her şeyi hayatımızdan çıkarabiliriz. Yani ‘refuse’, reddet adımı. Buna en temel birkaç örnekle başlayıp şu an için aklıma gelen çoğu şeyi sıralayacağım: 

1- Plastik pet şişe
2- Plastik poşet
3- Plastik kamış, çatal, bıçak, kaşık
4- Latex eldiven 
5- Prezervatif (yerine farklı korunma türleri denenebilir)*
6- Sakız
7- Sakız ambalajları 
8- Ped
9- Her tür ‘To Go’ bardaklar/kaplar/tabaklar/kaseler 
10- İçecek tenekeleri 

Bu listede yazdığım her ürün için bile bir karşı argüman yaratılabilir, ‘ama...’yla başlayan ve onlarsız olmayacak bir yaşamı savunan fakat yine de alternatifler türetmek veya bazı şeyleri tamamen reddetmek mümkün, çünkü tarih boyunca bu ürünler dünya üzerinde yoktu, ve yeniden olmasa olabilir, ya da alternatifleri üretilebilir. *en çok tepki alacağını düşündüğüm madde, tartışmaya açığım

Sıfır atık bir yaşama geçişte de ilk adım, daha az atık üreten bir hayat olduğu için, ilk başlama noktamız sorgulamak, türetmek ve yaratıcı düşünmek oluyor. Bize sunulan sisteme alternatif yaratmak (yani ‘rethink’ adımı diyebiliriz buna da) için bu yaşamı seçtiğimizi her adımda hatırlamak gerekiyor. 

Elimizde olanları değerlendirmek, tamir etmek, takas etmek, ikinci el alıp satmak konusu da çağımızda çok daha pratikleşmiş bir yöntem. Benim işime yaramıyor diye kapı dışarı etmek yerine, bir başkası için değerli olabilecek şeyleri paylaşmak adına yapabileceğimiz pek çok şey var, ve ülkemiz aslında buna çok müsait. Mutlaka internet üzerinden eski objelerimizi satmakla uğraşmamız gerekmiyor, eminim her mahalleden ara sıra da olsa bir eskici kendi tınısında ‘eskiciiiiii.....’ diye bağırarak tıngır mıngır geçiyordur. 

Geri dönüşüm konusuna gelirsek, ülkemizde en fazla geri dönüşmeye meyilli malzemenin cam olduğunu biliyorum. Hatalıysam düzeltin lütfen. Cam çok kıymetli ve dönüştürülmesi nisbeten daha kolay ve doğal bir malzeme. Isıyla yeniden ham haline dönebilecek kadar saf ve değerli. Plastik / teneke gibi malzemeler gibi bir çok işlemden geçip raflarda yer almıyor. O yüzden ilk başta satın aldığımız ürünün içeriği, malzemesi, gördüğü işlemleri düşünerek bilinçli tüketiciler olmakla sorumlu olduğumuzu farketmenin tam zamanı!

Rethink, repair, recycle’ı konuştuk. Reuse’a gelecek olursak, yani yeniden kullan, eski bir t-shirt’ü doğal boyayla boyamak, haşlanmış baklagil tenekesininin etiketini çıkararak saksı olarak kullanmak, eski plastik poşetlerden plastik ip yaparak dokuma yapmak gibi milyonlarca yaratıcı proje ile bu konuya yönelmek mümkün, ve internet gerçekten bunun gibi çılgınlarca üretilmiş içerikle dolu, o yüzden çok şanslıyız! 

Bütün bu aşamaları iyice hayatımızda uygulamaya başladıktan ve en en en önemlisi tüketim alışkanlıklarımızı kompulsif ve gelişi güzelden, bilinçli ve özverili hale getirebildiğimiz noktada Lauren Singer gibi ne yapacağımız bilemediğimiz mikro atıklarımızı bir kavanoz içinde biriktirmeye biz de başlayabiliriz. İlham vermesi adına aşağıya bir resmini iliştiriyorum. 

Bu konu ile ilgili çok daha sert bir geçiş yapmak isteyen reformist arkadaşlarım için de bilgi alabilecekleri güzel kaynakları buraya listeliyorum.

- Lauren’ın serüveni 
- Bea’nın serüveni
- Sıfır Atık’a geçiş tipleri
- Gerçekçi sıfır atık alışkanlıkları

Atık üretmediğimiz, sürdürülebilir sistemleri, atıksız bir hayatı düşlemeye ve her gün vazgeçmeden denemeye, adım adım gerçekleştirmeye devam!