1970’lerde Dieter Rams (Fotoğraf: Abisag Tüllman)
SANAT / TASARIM
︎
23 Ekim 2020
Yazan ve çeviren: İrem Çetinor
Üniversite yıllarımda tasarım tarihi dersi alırken en çok aklımda kalan Dieter Rams ve onun tasarım prensipleri olmuştu. Braun, Vitsœ gibi markalarda tasarımcı olarak çalışan Dieter Rams, pek çok tasarımcıya liderlik etmiştir.
Yazan ve çeviren: İrem Çetinor
Üniversite yıllarımda tasarım tarihi dersi alırken en çok aklımda kalan Dieter Rams ve onun tasarım prensipleri olmuştu. Braun, Vitsœ gibi markalarda tasarımcı olarak çalışan Dieter Rams, pek çok tasarımcıya liderlik etmiştir.
Rams’in kendi tasarımlarının ‘iyi tasarım’ olup olmadığını değerlendirebilmek adına kendini sorgulaması ardından ortaya çıkardığı ‘İyi Tasarım için 10 Prensip’, alanında yol almış tasarımcıların, tasarım ve üretim sürecinin her aşamasında dönüp yeniden göz geçirdiği bir kaynak olmuştur. Çığır açmış herhangi bir markanın bu kuralları dikkate aldığına emin olabilirsiniz.
Bunlardan aklınıza ilk gelebilecek marka ise Steve Jobs’ın kurduğu Apple ve markanın İngiliz tasarımcısı Jonathan Ive. Her tasarımcının ilham aldığı daha iyi tasarımcılar ve tasarımlar olduğu aşikar. Jonathan Ive da Dieter Rams’den oldukça etkilenmiştir. Hatta ilk jenerasyon Iphone’un hesap makinesinin Rams’in Braun için ürettiği hesap makinesinin bir dijital versiyonu olduğu söylenir.
![]()
Sol: Dieter Rams’in 1977’de Braun için ürettiği ET44 hesap makinesi
Sağ: 2007 model iPhone
Braun için üretilen pek çok ürünün dünya üzerinde en fazla kullanılan ve sevilen markalardan biri olan Apple’ın neredeyse tüm tasarım kararlarına ilham olmasına şaşırmamak gerekir. Buna örnek olması adına bir ürün karşılaştırması daha sizinle paylaşmak istiyorum.
![]()
Sol: Dieter Rams’in 1953’de Braun için tasarladığı T3 Radyo. Sağ: Jonathan Ive’in iPod tasarımı, 2001
Çağımızın en etkili markalarından birine öncülük etmiş ürünlerin tasarımcısı Dieter Rams, 1976’da New York’ta altında çalıştığı marka Vitsœ için ürettiği tasarımlar hakkında bir konuşma yapmıştır. Kendi üretim sürecini düzenlemek adına ‘iyi tasarım’ı tanımlayabileceği kurallar benimsemiş ve bunları konuşmasında paylaşmıştır.
İşte Dieter Rams’in, ‘İYİ TASARIM’ı Tanımlayan 10 Kuralı:
2: İyi Tasarım KULLANIŞLIDIR.
Bir ürün kullanılmak için satın alınır. Sadece fonksiyonel değil, aynı zamanda psikolojik ve estetik kriterleri de tatmin etmek durumundadır. İyi tasarım, ürünün kullanışlığını ön plana çıkartırken, buna engel olacak herhangi bir şeyi devre dışı bırakır.
Dieter Rams’in burada bahsettiği tüm prensipleri detaylıca incelediğimizde, aslında varoluş ve insan hayatının temelde çevresinde yarattığı etkileri de sezmemiz mümkün. Ne demek istiyorum, bu prensipleri insan ilişkilerine, tüketim şekillerimize ve bir ürünün yaşam döngüsüne de aktarıp düşünebiliriz.
Ama burada kurmak istediğim en önemli ilişki şuydu ki, en ince detayına kadar düşünülen bir tasarım aslında ister istemez doğa dostudur, en yerel malzemeleri, en kolay yöntemlerle, en az enerji ve en pratik şekillerde üretmeyi hedefler. Kullanıcıyı dahil eder, ürünün kullanılmadığı taktirde neye dönüşebileceğini de devreye alır, malzemelerin bir araya getirildikten sonra, tekrar ayrıştırılması aşaması da düşünülür, geri dönüşüm, doğaya etkisi hakkında kafa yorulur ve bu şekilde gündemin teknolojileri kullanılarak inovatif bir şekilde kaynaklara özen gösterilerek bir araya getirilir.
Rams’in aslında altını çizmeye çalıştığı şey, 70’lerin sonunda bizimle paylaşmış olsa bile, o dönemdeki kültürün bile kullan-at davranış yapısını benimsediğini, üretilen çoğu şeyin eninde sonunda hurda yığınına dönüşen kısa dönemlik objeler halinde yığılmaya mahkum olduğundan bahsediyor. Halbuki bir ürün üstün bir özen ile bir araya getirilir ve dayanıklı ve kalıcı olarak sunulur, ve kolaylıkla ayrıştırılabilecek, dönüştürülebilecek malzemeler ve montajdan oluşursa, hem ekonomik, hem ekolojik olabilir.
Burada dikkat etmemiz gereken şey sadece tüketim değil, tüketim ve üretim arasındaki kayda değer bağ ve üretilen objenin döngüsünü bitirmesi sonrasında dönüştürülmesi veya belki de türetilebilmesi olmalı. Kullanıcının bizim de fazlaca karşıtı olduğumuz plastik çatal ve bıçaklar gibi bir kere kullanıp da çöpe ‘çöp’ diye atacağı ürünlerden çok daha kapsamlı birşeyden bahsediyorum. İnsanın varoluşsal yapısı, söz hakkı ve yaratıcı gücü, ve bunun yeri geldiğinde temsil ettiği inkar edilemez sorumluluk.
Tasarım, ürün, üretim süreci ile ilgili daha fazla okuma yapmak isterseniz:
Size tavsiye edebileceğim harika bir kitap var, Victor Papanek’in ‘Design For the Real World’.
Daha fazla kitap tavsiyesi için Kitap Kulübü’müze göz atabilirsiniz.
![]()
Victor Papanek, Design For the Real World, 2005.
Bunlardan aklınıza ilk gelebilecek marka ise Steve Jobs’ın kurduğu Apple ve markanın İngiliz tasarımcısı Jonathan Ive. Her tasarımcının ilham aldığı daha iyi tasarımcılar ve tasarımlar olduğu aşikar. Jonathan Ive da Dieter Rams’den oldukça etkilenmiştir. Hatta ilk jenerasyon Iphone’un hesap makinesinin Rams’in Braun için ürettiği hesap makinesinin bir dijital versiyonu olduğu söylenir.
Sol: Dieter Rams’in 1977’de Braun için ürettiği ET44 hesap makinesi
Sağ: 2007 model iPhoneBraun için üretilen pek çok ürünün dünya üzerinde en fazla kullanılan ve sevilen markalardan biri olan Apple’ın neredeyse tüm tasarım kararlarına ilham olmasına şaşırmamak gerekir. Buna örnek olması adına bir ürün karşılaştırması daha sizinle paylaşmak istiyorum.
Sol: Dieter Rams’in 1953’de Braun için tasarladığı T3 Radyo. Sağ: Jonathan Ive’in iPod tasarımı, 2001
Çağımızın en etkili markalarından birine öncülük etmiş ürünlerin tasarımcısı Dieter Rams, 1976’da New York’ta altında çalıştığı marka Vitsœ için ürettiği tasarımlar hakkında bir konuşma yapmıştır. Kendi üretim sürecini düzenlemek adına ‘iyi tasarım’ı tanımlayabileceği kurallar benimsemiş ve bunları konuşmasında paylaşmıştır.
İşte Dieter Rams’in, ‘İYİ TASARIM’ı Tanımlayan 10 Kuralı:
1: İyi Tasarım YENİLİKÇİDİR.
Gelişim olasılıklar hiç bir zaman tükenmez. Teknolojik gelmişmeler her zaman orijinal tasarımların gerçekleşmesi için yeni fırsatlar sunarlar. Yaratıcı tasarım, her zaman gelişen teknoloji ile beraber oluşur ve kendi içinde hiçbir zaman sonlanmaz.
Gelişim olasılıklar hiç bir zaman tükenmez. Teknolojik gelmişmeler her zaman orijinal tasarımların gerçekleşmesi için yeni fırsatlar sunarlar. Yaratıcı tasarım, her zaman gelişen teknoloji ile beraber oluşur ve kendi içinde hiçbir zaman sonlanmaz.
2: İyi Tasarım KULLANIŞLIDIR.
Bir ürün kullanılmak için satın alınır. Sadece fonksiyonel değil, aynı zamanda psikolojik ve estetik kriterleri de tatmin etmek durumundadır. İyi tasarım, ürünün kullanışlığını ön plana çıkartırken, buna engel olacak herhangi bir şeyi devre dışı bırakır.
3: İyi Tasarım ESTETİKTİR.
Bir ürünün estetik kalitesi onun kullanışlılığı ile bütünseldir ve günlük kullanılan ürünlerin insanların esenliği üzerinde bir etkisi vardır. Sadece iyi oluşturulmuş objeler güzel olabilir.
4: İyi Tasarım ANLAŞILIRDIR.
Anlaşılırlık, ürünün yapısını netleştirir. Hatta ve hatta, kullanıcının içgüdüsünü kullanarak ürünün fonksiyonunu sadelikle ifade etmesine yol açar. En iyi ihtimalle, kendiliğinden anlaşılır olur.
5: İyi Tasarım MÜTEVAZIDIR.
Bir amaca hizmet eden ürünler araç gibidirler. Onlar ne dekoratiftir ne de sanat eserleridir. Tasarımları, bu sebeple, tarafsız ve ölçülü olmalıdır, kullanıcının kişisel ifadesi için alan açmalıdır.
6: İyi Tasarım DÜRÜSTTÜR.
Bir ürünün olduğundan daha inovatif, güçlü ya da değerli görünmesini sağlamaz. Tüketiciyi tutulamayacak sözlerle manipüle etmeye kalkışmaz.
7: İyi Tasarım KALICIDIR.
Modaya uygun olma peşinde olmaz, bu sebeple hiç demode olmaz. Moda tasarımının tersine, senelercekalıcıdır –bugünün kullan-at toplumunda bile.
8: İyi Tasarım EN SON DETAYINA KADAR DÜŞÜNÜLMÜŞTÜR.
Hiçbir şey keyfi veya şansa bırakılmamalıdır. Tasarım sürecindeki özen ve hassasiyet tüketiciye duyulan saygıyı gösterir.
9: İyi Tasarım DOĞA DOSTUDUR.
Tasarım doğanın korununmasına önemli bir katkıda bulunur. Ürünlerin yaşam dönüsü sayesinde, kaynakların korunması ve fiziksel ve görsel kirliliğin azalmasını sağlar.
10: İyi tasarım OLABİLDİĞİNCE AZ TASARIMDIR.
Az ama daha iyi – çünkü esas görünümlerine odaklanır, ürünler gerekli olmayan şeylerle yüklenmezler. Saflığa, sadeliğe geri dönüştür.
Bir ürünün estetik kalitesi onun kullanışlılığı ile bütünseldir ve günlük kullanılan ürünlerin insanların esenliği üzerinde bir etkisi vardır. Sadece iyi oluşturulmuş objeler güzel olabilir.
4: İyi Tasarım ANLAŞILIRDIR.
Anlaşılırlık, ürünün yapısını netleştirir. Hatta ve hatta, kullanıcının içgüdüsünü kullanarak ürünün fonksiyonunu sadelikle ifade etmesine yol açar. En iyi ihtimalle, kendiliğinden anlaşılır olur.
5: İyi Tasarım MÜTEVAZIDIR.
Bir amaca hizmet eden ürünler araç gibidirler. Onlar ne dekoratiftir ne de sanat eserleridir. Tasarımları, bu sebeple, tarafsız ve ölçülü olmalıdır, kullanıcının kişisel ifadesi için alan açmalıdır.
6: İyi Tasarım DÜRÜSTTÜR.
Bir ürünün olduğundan daha inovatif, güçlü ya da değerli görünmesini sağlamaz. Tüketiciyi tutulamayacak sözlerle manipüle etmeye kalkışmaz.
7: İyi Tasarım KALICIDIR.
Modaya uygun olma peşinde olmaz, bu sebeple hiç demode olmaz. Moda tasarımının tersine, senelercekalıcıdır –bugünün kullan-at toplumunda bile.
8: İyi Tasarım EN SON DETAYINA KADAR DÜŞÜNÜLMÜŞTÜR.
Hiçbir şey keyfi veya şansa bırakılmamalıdır. Tasarım sürecindeki özen ve hassasiyet tüketiciye duyulan saygıyı gösterir.
9: İyi Tasarım DOĞA DOSTUDUR.
Tasarım doğanın korununmasına önemli bir katkıda bulunur. Ürünlerin yaşam dönüsü sayesinde, kaynakların korunması ve fiziksel ve görsel kirliliğin azalmasını sağlar.
10: İyi tasarım OLABİLDİĞİNCE AZ TASARIMDIR.
Az ama daha iyi – çünkü esas görünümlerine odaklanır, ürünler gerekli olmayan şeylerle yüklenmezler. Saflığa, sadeliğe geri dönüştür.
Dieter Rams’in burada bahsettiği tüm prensipleri detaylıca incelediğimizde, aslında varoluş ve insan hayatının temelde çevresinde yarattığı etkileri de sezmemiz mümkün. Ne demek istiyorum, bu prensipleri insan ilişkilerine, tüketim şekillerimize ve bir ürünün yaşam döngüsüne de aktarıp düşünebiliriz.
Ama burada kurmak istediğim en önemli ilişki şuydu ki, en ince detayına kadar düşünülen bir tasarım aslında ister istemez doğa dostudur, en yerel malzemeleri, en kolay yöntemlerle, en az enerji ve en pratik şekillerde üretmeyi hedefler. Kullanıcıyı dahil eder, ürünün kullanılmadığı taktirde neye dönüşebileceğini de devreye alır, malzemelerin bir araya getirildikten sonra, tekrar ayrıştırılması aşaması da düşünülür, geri dönüşüm, doğaya etkisi hakkında kafa yorulur ve bu şekilde gündemin teknolojileri kullanılarak inovatif bir şekilde kaynaklara özen gösterilerek bir araya getirilir.
Rams’in aslında altını çizmeye çalıştığı şey, 70’lerin sonunda bizimle paylaşmış olsa bile, o dönemdeki kültürün bile kullan-at davranış yapısını benimsediğini, üretilen çoğu şeyin eninde sonunda hurda yığınına dönüşen kısa dönemlik objeler halinde yığılmaya mahkum olduğundan bahsediyor. Halbuki bir ürün üstün bir özen ile bir araya getirilir ve dayanıklı ve kalıcı olarak sunulur, ve kolaylıkla ayrıştırılabilecek, dönüştürülebilecek malzemeler ve montajdan oluşursa, hem ekonomik, hem ekolojik olabilir.
Burada dikkat etmemiz gereken şey sadece tüketim değil, tüketim ve üretim arasındaki kayda değer bağ ve üretilen objenin döngüsünü bitirmesi sonrasında dönüştürülmesi veya belki de türetilebilmesi olmalı. Kullanıcının bizim de fazlaca karşıtı olduğumuz plastik çatal ve bıçaklar gibi bir kere kullanıp da çöpe ‘çöp’ diye atacağı ürünlerden çok daha kapsamlı birşeyden bahsediyorum. İnsanın varoluşsal yapısı, söz hakkı ve yaratıcı gücü, ve bunun yeri geldiğinde temsil ettiği inkar edilemez sorumluluk.
Tasarım, ürün, üretim süreci ile ilgili daha fazla okuma yapmak isterseniz:
Size tavsiye edebileceğim harika bir kitap var, Victor Papanek’in ‘Design For the Real World’.
Daha fazla kitap tavsiyesi için Kitap Kulübü’müze göz atabilirsiniz.
Victor Papanek, Design For the Real World, 2005.